Σταχτοπούτα: το γυάλινο γοβάκι

Ο συμβολικός Κόσμος των παραμυθιών: Σταχτοπούτα: το γυάλινο γοβάκι.

Υπάρχουν αρκετές διαφωνίες γύρω από το γυάλινο γοβάκι. Εμφανίζεται στην ιστορία του Περρώ, που λέγεται ότι συγχέει τις γαλλικές ομόηχες λέξεις verre(γυαλί) και  vair(γούνα). Ο Γ.Ρ.Σ. Ράλστον γράφει: " Η χρήση των λέξεων verre, pantoufles de verre (γυαλί, γυάλινα γοβάκια) από τον Περρώ οφείλεται σε δύο λόγους. Μερικοί κριτικοί πιστεύουν ότι το υλικό είναι tissue en verre (αραχνοΰφαντο ύφασμα) που ήταν της μόδας την εποχή του Περρώ.

Αλλά η πιο γενικά αποδεκτή θεωρία είναι ότι το υλικό ήταν ένα είδος γούνας που λεγόταν menu-vair (μικρή γούνα), μια λέξη που τώρα έχει εκλείψει στη Γαλλία, αλλά υπάρχει στο Χεραλντρύ και στην Αγγλία σαν το όνομα ενός τρωκτικού [πιθανώς εννοεί το miniver(ερμίνα)]. Πιθανώς, ένας αφηγητής ή αντιγραφέας που δεν ήξερε τη σημασία του vair (γούνας), να την αντικατέστησε με την πιο γνωστή λέξη verre (γυαλί).

Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις γυάλινων παπουτσιών από την Αγγλία, Σκωτία, Ιρλανδία, Καταλανία και Χιλή. Δανικές και βενετικές παραλλαγές έχουν διαμαντένια παπούτσια. Στη Βαλτική οι  νάνοι φοράνε μόνο γυάλινα παπούτσια όταν χορεύουν. Η είσοδος στην υπόγεια πόλη τους γινόταν μόνο πατώντας πάνω σ' ένα γυάλινο σημείο του λόφου, ενώ το υπόγειο παλάτι τους ήταν ολόκληρο φτιαγμένο από γυαλί.

Μια ιρλανδική ιστορία αναφέρει έναν ήρωα που έσωσε την πριγκίπισσα από ένα θαλάσσιο φίδι, που κάθε χρόνο έτρωγε και μία από τις κόρες του βασιλιά. Ο ήρωας φοράει παπούτσια από μπλε γυαλί, ένα από τα οποία πέφτει στα χέρια της πριγκίπισσας καθώς εκείνος απομακρύνεται. Δεν ταιριάζει  σε κανέναν άλλο και έτσι ο ήρωας και η πριγκίπισσα παντρεύονται.

Ο Αντρέ Λεφέβρ, σε μια μελέτη του για τον Περρώ, υποστηρίζει ότι το γυάλινο γοβάκι ταιριάζει με τη μυθολογία του φωτός, όπως και τα γοβάκια τα φτιαγμένα από χρυσό, διαμάντι ή μετάξι, που συναντάμε σε άλλες παραλλαγές.

Το γυαλί, ή ακόμα πιο παλιά το κρύσταλλο, παίζει σημαντικό ρόλο στο παραμύθι, και υπάρχουν πολλά παραδείγματα γυάλινων βουνών, γυαλιστερών πεδιάδων, λιμνών,δέντρων,πόλεων, παλατιών, βαρκών, παπουτσιών και,φυσικά, το πασίγνωστο γυάλινο φέρετρο της Χιονάτης, καθώς και η ιστορία των Γκριμμ Το Γυάλινο Φέρετρο.

Ο τόπος κατοικίας των κελτικών θεών είναι το Γυάλινο Οχυρό. Σε μερικές παραλλαγές οι τοίχοι του κάστρου Γκρέηλ είναι φτιαγμένοι από κρύσταλλο, και πιστεύεται ότι ο Μέπλιν εξαφανίστηκε στη θάλασσα, μέσα στο γυάλινο σπίτι του, όπου ζει ακόμα. Στους σλαβικούς και σκανδιναβικούς μύθους οι νεκροί ανέβαιναν στον ουρανό πάνω σ' ένα γυάλινο βουνό, ενώ στην αρχαιότητα πιστευόταν ότι πρέπει να σκαρφαλώσουν πάνω σ΄ένα γυάλινο ή σιδερένιο βουνό για να μπορέσουν να φτάσουν στον άλλο κόσμο. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο ουρανός ήταν φτιαγμένος από κρύσταλλα.

Τα γυάλινα βουνά εμφανίζονται όμως και σε πολλές ιστορίες σαν επικίνδυνα. Σε μιαν αυστριακή ιστορία συναντάμε έναν ήρωα που, έχοντας να σκαρφαλώσει ένα γυάλινο βουνό, συναντά μιαν αρκούδα, επιτρέποντάς του έτσι να χώσει τα νύχια του μέσα στο βουνό. Οι  ιρλανδικοί μύθοι, θρύλοι και ιστορίες είναι γεμάτοι από γυάλινους συμβολισμούς, και ο Βασιλιάς του Έριν, κάθεται πάνω σ'ένα κρυστάλλινο θρόνο στον άλλο κόσμο.

Στους θρύλους συναντάμε επίσης μια γυάλινη γέφυρα που ρίχνει όποιον προσπαθεί να την περάσει. Σε μιαν ιστορία ο ήρωας πρέπει να σκαρφαλώσει ένα γυάλινο δέντρο 300 μέτρα ψηλό. Ο Κόνλα, γιος του Κονν, βασιλιά της Ιρλανδίας, "απήχθη" από νύμφες μέσα σε μια γυάλινη βάρκα.

Στις γερμανικές ιστορίες, βλέπουμε κάστρα φτιαγμένα από γυαλί. Στους κινέζικους θρύλους, υπάρχει ένα κρυστάλλινο παλάτι κάτω από τη θάλασσα,ενώ η Νύμφη της Σελήνης ζει επίσης μέσα σ' ένα κρυστάλλινο παλάτι. Σε ιστορίες της Ωκεανίας αναφέρονται κρυστάλλινες κολώνες.

Το κρύσταλλο έχει μαγικές δυνάμεις και τις ίδιες δυνατότητες που έχει και το γυαλί. Στην Αλχημεία το γυαλί, όπως το κρύσταλλο, αποτελεί σύμβολο πνευματικής τελειότητας. Το κρύσταλλο και το γυαλί έχουν λάμψη, διαύγεια και καθαρότητα. Οι μονωτικές τους δυνάμεις τα κάνουν να σταθεροποιούν την αλλαγή από μια κατάσταση σε μιαν άλλη.

Το γοβάκι ή παπούτσι έχει ένα διπλό συμβολισμό. Αντιπροσωπεύει συγχρόνως την ελευθερία και την υποταγή. Οι σκλάβοι ήταν ξυπόλητοι, άρα τα παπούτσια αντιπροσωπεύουν την ελευθερία. Τα μικρά παιδιά έτρεχαν ξυπόλητα μέχρι να ενηλικιωθούν, και η ελευθερία από την κυριαρχία των γονιών συμβολιζόταν με τα παπούτσια (σε μερικές ινδιάνικες φυλές τα παπούτσια πρωτοεμφανίζονται στην τελετή ενηλικίωσης).Αλλά το παπούτσι είναι σύμβολο ελέγχου, αφού η κατοχή του συνεπάγεται εξουσία πάνω στον κάτοχό του: το παπούτσι της νύφης την θέτει υπό την κυριαρχία του γαμπρού.

Έτσι, απ' τη στιγμή που ο πρίγκηπας βρήκε το παπούτσι, ήταν αναπόφευκτο ότι θα έβρισκε και τη Σταχτοπούτα και ότι θα την ανέβαζε από το χαμηλό κοινωνικό επίπεδό της σε ένα υψηλότερο. Το παπούτσι ακόμα δείχνει και το κοινωνικό επίπεδο του ατόμου (π.χ. τσόκαρα, μπότες, βελούδινα γοβάκια) και παίρνοντας τα παπούτσια του άλλου μπορεί κανείς να πάρει και τη θέση του.

Σε μια θιβετιανή ιστορία ο βασιλιάς έχει πέντε γιους, αλλά πιστεύει ότι μόνο ο μικρότερος είναι άξιος να τον διαδεχθεί. Επειδή δεν θέλει να απογοητεύσει τους άλλους, αποφασίζει ότι μετά τον θάνατό του, ο διάδοχος του θα ήταν αυτός που, μεταξύ άλλων δοκιμασιών, θα μπορούσε να φορέσει τα στολισμένα με κοσμήματα παπούτσια του. Μόνο ο μικρότερος τα κατάφερε.

Τα παπούτσια φοριούνται επίσης για να μην ακουμπούν στη γη τα πόδια ιερών προσώπων. Το να βγάζει κανείς τα παπούτσια του πριν μπει μέσα σ' έναν ιερό χώρο σημαίνει ότι αφήνει τον γήινο κόσμο πίσω του. Σε μερικές περιπτώσεις το παπούτσι είναι σύμβολο αποδοχής ή απόρριψης.  Αν επιστρέψει κάποιος παπούτσια στον κάτοχό τους σημαίνει ότι τον αποκρούει, αν τα πετάξει σημαίνει εξορία. Επίσης είχαν μεγάλη σημασία σε τελετές και σαν σύμβολα ιδιοκτησίας. (...)

Μια νύφη που της δίνεται ένα παπούτσι στο κατώφλι του καινούργιου της σπιτιού, αποκτά δικαιώματα πάνω στο σπίτι, το τζάκι και τον σύζυγό. Ο Ιακώβ Γκριμμ γράφει (...) ότι παλαιότερα, στους γάμους από προξενειό, ο πρίγκιπας έστελνε ένα παπούτσι στη μέλλουσα γυναίκα του,  προφανώς σαν φόρο τιμής. Γράφει επίσης, ότι η δοκιμασία του παπουτσιού σαν τρόπος επιλογής νύφης προέρχεται από ένα αρχαίο γερμανικό έθιμο, και υποστηρίζει ότι είναι σημάδι γυναικείας κυριαρχίας. Στη Γαλλία αυτό επιβεβαιώνεται με την παροιμιώδη φράση: "Βρίσκεται κάτω από το παπούτσι της γυναίκας του".

Οι νεότερες παραλλαγές της ιστορίας, όπου ο πρίγκιπας κάθεται απλά στο παλάτι του, στέλνοντας τους υπηρέτες του να βρουν την ηρωίδα, μειώνουν τη σημασία της ιστορίας. Στη γερμανική παραλλαγή, καθώς και στις περισσότερες, ο Πρίγκιπας ψάχνει μόνος του. Ξαναβρίσκει τη Σταχτοπούτα, που εμφανίζεται μπροστά του για μια άλλη φορά με τα Φορέματα της Δόξας. Παντρεύονται και ζουν ευτυχισμένοι για πάντα, πράγμα που στη λαϊκή γλώσσα σημαίνει ότι πέτυχαν την Ένωση, το Ανδρόγυνο, και ότι ο Παράδεισος ξανακερδήθηκε.

Δείτε επίσης:
Σταχτοπούτα: το Τζάκι και ο συμβολισμός του
Σταχτοπούτα: οι Άσχημες Αδελφές και η Μητριά
Το Μαγικό Δέντρο και οι Βοηθοί της Σταχτοπούτας
Τα Καθήκοντα της Σταχτοπούτας

Σταχτοπούτα: η Μεταμόρφωση και ο Χορός

Απόσπασμα από το βιβλίο της Jean C. Cooper, Ο Θαυμαστός Κόσμος των Παραμυθιών. Αλληγορίες της Εσωτερικής Ζωής. Πορεία προς την Ωριμότητα,μετφρ. Θύμης Μαλαμόπουλος, Εκδ. Θυμάρι, Αθήνα,1983