Σταχτοπούτα: το Τζάκι και ο συμβολισμός του

Στον Κόσμο των παραμυθιών οι ήρωες και οι ηρωίδες παλεύουν για να ανακαλύψουν την πραγματική τους δύναμη και τον εσωτερικό τους κόσμο για να φθάσουν, έτσι, στην ωριμότητα. Κάθε παραμύθι έχει τους δικούς του αρχετυπικούς συμβολισμούς.

Η Σταχτοπούτα είναι ένα παραμύθι παγκοσμίως γνωστό. Η Jean C. Cooper, στο βιβλίο της:  Fairy Tales. Allegories of the Inner Life(Ο Θαυμαστός Κόσμος των Παραμυθιών. Αλληγορίες της Εσωτερικής Ζωής. Πορεία προς την Ωριμότητα,μετφρ. Θύμης Μαλαμόπουλος, Εκδ. Θυμάρι, Αθήνα,1983) αναλύει, μεταξύ άλλων, και τον αρχετυπικό συμβολισμό του παραμυθιού της Σταχτοπούτας, αρχής γενομένης από το "τζάκι":

Η Σταχτοπούτα
"Μια φορά κι έναν καιρό ζούσε ένας άντρας που παντρεύτηκε δύο φορές. Από την πρώτη γυναίκα του απόκτησε μια κόρη. Η Έλλα πήρε από την μητέρα της και ήταν γλυκειά κι ευγενική..." Έτσι αρχίζει ο Έντμοντ Ντουλάκ τη γαλλική διασκευή του πιο γνωστού παραμυθιού στον κόσμο.
Τον περασμένο αιώνα(19ο), η Marian Roalfe Cox (1860–1916), συνέλεξε 345 παραλλαγές του. Από τότε έχουν εμφανιστεί και άλλες. Η ιστορία πρωτοεμφανίζεται στα ανατολικά παραμύθια, και ο
Gnaeus Julius Agricola (40-93 μ. Χ.) ρωτούσε: "Υπάρχει άραγε πουθενά καμία Σταχτοπούτα που κανένας να μην την έχει σκεφτεί"; Η ιστορία λέγεται μέχρι και σήμερα, ακόμα και με τη μορφή παντομίμας.

Το Τζάκι
Η Σταχτοπούτα λεγόταν στην αρχή Έλλα και ζούσε ευτυχισμένη με τους γονείς της, μέχρις ότου η μητέρα της πέθανε, ο πατέρα της ξαναπαντρεύτηκε και γνώρισε στην κόρη του την κακιά μητριά της.  Εδώ βλέπουμε τον συμβολισμό του Χαμένου Παραδείσου, την κάθοδο της ψυχής στον κόσμο, όπου πρέπει να υποφέρει και να δοκιμαστεί, ενώ η εξορία στις στάχτες του τζακιού συμβολίζει τις στάχτες των νεκρών, την ταπείνωση και τη θλίψη. Εδώ φαίνεται ότι το γερμανικό όνομα Ασενπούτελ (η τρελή στις στάχτες) είναι πιο σωστό.

Είναι ένα αρχαίο έθιμο για τους δυστυχισμένους να κάθονται στις στάχτες. Όταν ο Οδυσσέας πήγε να μιλήσει στον Αλκίνοο, κάθισε ταπεινά μέσα στις στάχτες, μέχρις ότου τον προσκαλέσουν να καθίσει σ' ένα καλύτερο μέρος. Οι στάχτες συμβολίζουν επίσης το πόσο εφήμερη είναι η ανθρώπινη ζωή. Αλλά η θέση της Σταχτοπούτας στο τζάκι συμβολίζει και κάτι άλλο. Καθισμένη δίπλα στο τζάκι καταλαμβάνει όχι μόνο μια φυσική αλλά και μια πνευματική θέση.

Το τζάκι ήταν πάντα ένας ομφαλός, ένα ιερό κέντρο, το μέρος όπου τα πνεύματα εμφανίζονται με τη μορφή φωτιάς. Αντικατοπτρίζει τον εσωτερικό κόσμο της ψυχής. Είναι ένας τόπος επικοινωνίας με τους νεκρούς, και το πλαίσιο συμβολίζει την είσοδο προς τον άλλο κόσμο. Είναι ακόμα ένα ασφαλές καταφύγιο από τα  πνεύματα που τριγυρίζουν τη νύχτα.

Στους Κέλτες η λατρεία των νεκρών επικεντρωνόταν γύρω από το τζάκι. Στη Σκωτία το τζάκι ήταν ένα τόσο σημαντικό μέρος του σπιτιού, ώστε καμιά έξωση δεν μπορούσε να γίνει, αν πρώτα δεν έσβηνε η φωτιά στο τζάκι του ενοικιαστή. Στη βόρεια Αγγλία ολόκληρο το τζάκι μεταφερόταν στο καινούργιο σπίτι, ενώ η φωτιά έκαιγε.

Το τζάκι είναι ακόμα ο τόπος της γυναικείας κυριαρχίας, απ' όπου πηγάζουν ζεστασιά, φαγητό και ηρεμία. Κατά τη διάρκεια των γιορτών λατρείας των νεκρών, αφηνόταν εκεί φαγητό. Σε αρκετά παραμύθια το τζάκι είναι στοιχειωμένο από ξωτικά και καλλικαντζάρους, για τους οποίους οι ένοικοι αφήνουν λίγο φαγητό, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη Βοήθεια που προσφέρουν στο νοικοκυριό.

Η θέση της δίπλα στο τζάκι, και η οικειότητα της με τη φωτιά, παραλληλίζει τη Σταχτοπούτα με τη θεά του σπιτιού Εστία. Ακόμη σχετίζεται με το Ρωμαϊκό πνεύμα Λαρ, το πνεύμα του σπιτιού, του οποίου ναός είναι το τζάκι. Οι νεκροί θάβονταν κάτω από το τζάκι επειδή θεωρούνταν είσοδος στον κάτω κόσμο. Όπως η Σταχτοπούτα αλλάζει εύκολα μεταμφιέσεις, έτσι και ο Λαρ εμφανιζόταν αρκετές φορές ντυμένος με δέρματα σκυλιών.

Η Σταχτοπούτα περιποιείται τη φωτιά, επομένως είναι το Πνεύμα, η Ψυχή, η Πανέμορφη, ενώ οι δύο αδελφές της είναι το σώμα και το μυαλό. Και οι τρεις μαζί αντιπροσωπεύουν τα τρία στάδια εξέλιξης του ανθρώπου. Από απλές σωματικές και αισθητικές αντιδράσεις, προχωρούν στις πνευματικές δυνάμεις και τέλος στις ψυχικές (αυτογνωσία και διαφώτιση). (Συνεχίζεται)

Απόσπασμα από το βιβλίο της Jean C. Cooper, Ο Θαυμαστός Κόσμος των Παραμυθιών. Αλληγορίες της Εσωτερικής Ζωής. Πορεία προς την Ωριμότητα,μετφρ. Θύμης Μαλαμόπουλος, Εκδ. Θυμάρι, Αθήνα,1983